W kaplicy Kochanowskich

Pierwsza wzmianka o istnieniu parafii farnej pochodzi z połowy 1408 roku, ale powstała ona znacznie wcześniej - przypuszczalnie po 1325 roku, przed kazimierzowską lokacją miasta. Ok. 1360-1370 roku z czerwonej cegły została wzniesiona pierwotna, jednonawowa świątynia, fundacji Kazimierza Wielkiego. W połowie XV wieku kościół zyskał wieżę, a w XV i XVI stuleciu dobudowano kaplice boczne. Pierwszą była kaplica Świętego Krzyża. Drugą, zachowaną do czasów współczesnych, była kaplica obecnie zwana różańcową, ufundowana w 1481 przez mieszczanina radomskiego Jana Warcaba. W 1495 roku małżonkowie Wojciech i Anna Kościeni ufundowali kaplicę św. Anny, a pięć lat później Stefan Baryczka, obywatel Radomia wzniósł kaplicę Baryczkowską.

W latach 1630-1633 (albo 1635) z fundacji Jana Kochanowskiego z Baryczy - chorążego kozienickiego wzniesiono kolejna, późnorenesansową, kaplicę. Początkowo zwano ją kaplicą Kochanowskich, później św. Magdaleny, a jeszcze później Pana Jezusa. Powstała na rzucie zbliżonym do kwadratu, z zewnątrz jest tynkowana, zwieńczona gzymsem z pilastrami. Jej wnętrze, przykryte kopułą, wieńczy ośmioboczna latarnia. Podniebie pokrywa dekoracja stiukowa w tzw. typie lubelsko-kaliskim, składająca się z ozdobnych listew łączących medaliony wypełnione rozetami i tarczami z herbami rodziny fundatora: Korwin, Odrowąż, Janina i Półkozic. Późnorenesansowy ołtarz z początku XVII wieku - trójosiowy, przyścienny, dwukondygnacyjny - do roku 1838 znajdował się w prezbiterium. W centralnej części ołtarza znajduje się figura Chrystusa Ukrzyżowanego, a po bokach Ewangeliści. Powyżej zawieszono obraz z drugiej połowy XIX wieku ze sceną szydzenia z Chrystusa po biczowaniu; są też święci: bp Stanisław i Wojciech. Na zasuwie znajduje się obraz przedstawiający Chrystusa Pana ratującego św. Piotra z toni, a na południowej ścianie - witraż św. Jana Nepomucena.

W XVII wieku kaplica św. Anny i kaplica Baryczkowska stały się krużgankami kaplicy Kochanowskich. Kaplica Świętego Krzyża zaś została przekształcona w składzik sprzętów kościelnych.

Kazimierz Jagiellończyk, rezydując w latach 1481-1483 w Radomiu z polecania ojca, traktował farę jako przynależną do zamku i często się tu modlił. W 1495 inny syn króla Kazimierza IV Jagiellończyka, Fryderyk otrzymał tutaj bullę nominującą go do godności kardynalskiej.

W XVI wieku przy świątyni istniała biblioteka licząca 170 łacińskich woluminów. W 1794 roku sporą część sreber kościelnych proboszcz radomskiej fary przekazał na potrzeby powstania kościuszkowskiego.

Do początków XIX wieku fara dotrwała mocno uszkodzona. Jego restaurację podjęto w latach 1817-1838 - podwyższono wtedy ściany nawy, która została nakryta stropem drewnianym, założono nowy dach na sygnaturkę, podwyższono wieżę i otynkowano elewację. W wyniku tych zmian fasada zachodnia otrzymała wystrój neogotycki. W latach 1837-1840 z kolei odnowione zostały malowidła na sklepieniu w prezbiterium. Po tych zmianach, w 1844 roku, kościół został rekonsekrowany. Ponownie, o piątą kondygnację, wieżę podwyższono w latach 1881-1889, przy okazji restaurując całość. W 1888 roku odnowiona została kaplica Kochanowskich i ogrodzenie świątyni od ul. Rwańskiej. Natomiast w latach 1908-1909, staraniem ks. inf. Piotra Górskiego, została fara gruntownie przebudowana - według projektu architekta Józefa Dziekońskiego.

Po tych wszystkich zmianach kościół św. Jana Chrzciciela jest neogotycki, orientowany, jednonawowy z dobudowaną nawą boczną. Z dawnej świątyni zachowało się prezbiterium, północna ściana nawy z kaplicą różańcową i wieżą oraz kaplica Kochanowskich. W 1981 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków.

Jeden z najcenniejszych zabytków Radomia i jego otoczenie praktycznie od ćwierćwiecza jest remontowany. Parafia farna już na początku XXI wieku sięgnęła do pieniądze z Unii Europejskiej, by przywrócić blask świątyni. A zaczęło się, w 2001 roku, od renowacji kaplicy Kochanowskich. W tym samym mniej więcej czasie zmieniony został także system ogrzewania kościoła. Potem przyszedł czas na remont elewacji, wymianę dachu nad nawą główną, remont organów czy restaurację i uszczelnienie witraży. W latach 2014-17 powstało nowe ogrodzenie od ul. Grodzkiej, w 2015 roku renowacji poddane zostało sklepienie prezbiterium i portal głównych drzwi, a w latach 2016-18 odrestaurowano polichromie w nawie głównej. Sporo się w farze działo w 2020 roku. Wykonano wtedy m.in. izolację pionową kościoła, kanalizację i drenaż oraz badania archeologiczne, a także umalowano nawę boczną. W tym samym roku rozpoczęły się także prace w kaplicy Kochanowskich – od renowacji sklepienia. Na pierwszy etap parafia otrzymała 70 tys. zł od Samorządu Województwa Mazowieckiego i 100 tys. zł od Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Konserwator zdecydował, że sklepieniu powinna zostać przywrócona pierwotna postać. W następnym roku renowacji poddano ściany kaplicy. Przy tej okazji konserwatorzy odkryli malowidła za ołtarzem -przedstawiają baldachim, który prawdopodobnie okalał pierwotny ołtarz w kaplicy.

„Kompleksowa konserwacja i restauracja renesansowego ołtarza w kaplicy Kochanowskich z kościoła pw. św. Jana Chrzciciela w Radomiu – etap I” to projekt, który parafia złożyła do programu „Mazowsze dla zabytków 2022”. Fara ubiegała się wówczas o 120 tys. zł, dofinansowanie przyznane przez Samorząd Województwa Mazowieckiego to 80 tys. zł. Za te pieniądze udało się odrestaurować górną kondygnację nastawy ołtarzowej w kaplicy. Pierwszy etap prac obejmował także renowację obrazu przedstawiającego Chrystusa ratującego św. Piotra z toni. Rok później parafia z programu „Mazowsze dla zabytków” uzyskała 51 tys. zł na remont środkowej części nastawy ołtarzowej, a także obrazów przedstawiających św. Marka i św. Łukasza. Także w trzecim etapie konserwacji renesansowego ołtarza w kaplicy Kochanowskich pomów Samorząd Województwa Mazowieckiego, przyznając farze 70 tys. zł z programu „Mazowsze dla zabytków 2024”.