Ratowanie świątyni

Murowany kościół w Chlewiskach został wzniesiony według jednych źródeł w 1121 roku, a według innych między 1253 a 1326 rokiem. Co do fundatora istnieje pełna zgoda – to Piotr Dunin ze Skrzynna, starosta kaliski. W latach 1511-1512 na zrębach romańskiej świątyni wybudowano kościół gotycki, z fundacji Mikołaja Chlewickiego, kasztelana małogoskiego. Przebudował go, około połowy XVII wieku, Wawrzyniec z Chlewisk i jego syn Mikołaj. Kolejne prace miały miejsce w latach 1776-1777 – ówczesny właściciel Chlewisk, Józef Potkański odrestaurował obiekt i dobudował południową kaplicę pw. św. Anny. Natomiast w latach 1923-24 świątynię przebudowano i powiększono według projektu architekta Juliana Lisieckiego – absolwenta politechniki w Karlsruhe, autora m.in. koncepcji kasyna urzędniczego w Brześciu nad Bugiem i Szpitala Wojskowego im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Wtedy to w miejscu XVIII-wiecznej nawy powstał trójnawowy korpus nawowy z podcieniami od zachodu. Zachowano prezbiterium, północną zakrystię i kaplicę Matki Bożej Różańcowej o rodowodzie późnogotyckim oraz XVIII-wieczną kaplicą św. Anny. Do prezbiterium od południa została dobudowana nowa zakrystia.

Zachowały się gwieździste sklepienia w kaplicy północnej i w prezbiterium, pochodzące z początku XVI stulecia i sklepienia kolebkowo-krzyżowe w kaplicy południowej. Portal przy zakrystii jest późnogotycki, kamienny. XVI-wieczne drzwi żelazne mają oryginalne okucia i zamek. Najcenniejszym zabytkiem jest gotycka rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem, datowana na ok. 1430 rok, znajdująca się w ołtarzu głównym oraz rzeźba św. Anny Samotrzeciej z XVI wieku. Na uwagę zasługują także dwa późnorenesansowe nagrobki: Wawrzyńca Chlewickiego na północnej ścianie prezbiterium i jego żony Doroty z Latalskich Chlewickiej na przeciwległej ścianie oraz klasycystyczny nagrobek Katarzyny z Sapiehów Sołtykowej w kaplicy Matki Bożej Różańcowej.

Zapewne również gotycki kościół miał dzwonnicę, a ta obecna została wzniesiona na jej fundamentach. Miało to miejsce w końcu XVIII stulecia. Dzwonnica jest murowana z cegły, obustronnie tynkowana, na planie prostokąta, z przybudówką od zachodu i ścianą przyporową od wschodu. Ma kształt trójkondygnacyjnej wieży, z przejściem bramnym w pierwszej kondygnacji, sklepionej kolebkowo. Między drugą a trzecią kondygnacja znajduje się otwarta przestrzeń dzwonna. Na drugiej kondygnacji umieszczono arkadowe okna, na trzeciej – tylko otwory okienne. Wieża nakryta została dwuspadowym dachem, przybudówka – dachem jednospadowym, a ściana przyporowa – blaszanym daszkiem.

W czasie II wojny światowej Niemcy zabrali dwa dzwony, trzeci, datowany na rok 1787, przed grabieżą ocalili parafianie. W 1948 roku zrabowane dzwony zastąpiono nowymi o imionach: Stanisław Józef i Anna Barbara.

Zarówno kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika, jak i dzwonnica zostały wpisane do rejestru zabytków w kwietniu 1980 roku.

Po blisko stu latach od ostatniej przebudowy oba zabytki wymagały pilnych prac konserwatorskich. Parafia w pierwszej kolejności zadbała o XVIII-wieczną dzwonnicę, która groziła zawaleniem. Samorząd Województwa Mazowieckiego remont ten dofinansował w 2022 roku kwotą 160 tys. zł, w ramach programu „Mazowsze dla zabytków”. Wsparcie parafia otrzymała także z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Zajęto się wszystkimi częściami budowli – od fundamentów aż po dach.

Dwa lata później przyszedł czas na sam kościół. Okazało się bowiem, że pod częścią świątyni nie ma fundamentów, co powoduje pękanie ścian. Na podbicie fundamentów, zespojenie ścian, remont dachu i konserwację elewacji gmina i parafia otrzymały prawie 3 mln zł z Polskiego Ładu.