Przeważały (ponad 170) nazwy przymiotnikowe - np. Bławatna, Błotnia, Chłodna, Gdyńska, Klonowa, Kośna, Mączna, Sportowa, Wąska, Wesoła, Zgodna, Zwierzyniecka - bo dopiero po 1918 roku zaczął się w Polsce upowszechniać zwyczaj upamiętniania nazwą ulicy, placu, skweru albo ronda zasłużonych osób lub ważnych wydarzeń. Dziesięć nazw to rzeczowniki. Był Rynek i Stare Miasto, ale też ul. Broni, Odrodzenia, Piotrówka, Planty, Topiel, Widok, Wolność i Zacisze. W trzech przypadkach rada miejska zdecydowała w ten szczególny sposób uczcić pewną zbiorowość. Powstały więc ulice Obrońców, Podchorążych i Powstańców (dzisiaj nieistniejąca).
Jakie daty, symbolizujące najważniejsze wydarzenia w historii Polski przedwojenni radni uznali za godne pojawienia się na tabliczkach na domach? Przede wszystkim te z historii najnowszej – 6 sierpnia (1914 rok; wymarsz z Oleandrów Pierwszej Kompanii Kadrowej, utworzonej z inicjatywy Józefa Piłsudskiego) i 11 listopada (1918 rok; rozejm w Compiègne kończący I wojnę światową i przekazanie przez Radę Regencyjną władzy wojskowej Józefowi Piłsudskiemu). 3 maja, w domyśle 1791 roku, czyli dzień uchwalenia najważniejszej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów konstytucji. 1 Maja - międzynarodowe święto klasy robotniczej, obchodzone od 1890 roku, a upamiętniające wydarzenia z pierwszych dni maja 1886 w Chicago, kiedy to strajkujący robotnicy domagali się wprowadzenia ośmiogodzinnego dnia pracy. Ul. 1905 Roku miała przypominać o strajkach i walkach z rosyjskim zaborcą, jakie prowadzono w Królestwie Polskim, głównie z inicjatywy Polskiej Partii Socjalistycznej.
Wśród organizacji ówczesne władze Radomia znalazły dwie godne upamiętnienia: Czwartaków i POW. Czwartakami nazywano żołnierzy 4 Pułku Piechoty Legionów Polskich, istniejącego w latach 1915-1917. Z kolei POW, czyli Polska Organizacja Wojskowa, była tajnym związkiem, działającym początkowo na terenie Królestwa Polskiego; jej głównym komendantem był Józef Piłsudski.
Oczywiście, Piłsudski sam znalazł się na tabliczce z nazwą ulicy. Jako towarzyszy dodano mu dwóch legionistów: Władysław Belinę-Prażmowskiego i Leopolda Lisa-Kulę. Ponadto radomscy radni działali błyskawicznie... 9 grudnia 1937 roku zmarł Andrzej Strug (właściwie Tadeusz Gałecki)– ogromnie poczytny pisarz i jeden z autorytetów moralnych międzywojnia, działacz PPS i legionista. Rada Miejska Radomia, na wniosek Zarządu Miasta, już 16 grudnia 1937 „uchwaliła jednogłośnie przemianować ul. Kozienicką na ul. Andrzeja Struga (Tadeusza Gałeckiego)”.
Chociaż Żydzi stanowili jedną trzecią mieszkańców przedwojennego Radomia i mieli silną reprezentację w radzie miejskiej, nie naciskali jakoś specjalnie, by w przestrzeni miejskiej upamiętniać ich współwyznawców ulicą czy placem. Żydowskich patronów miały w kwietniu 1939 roku dwie ulice: Bekermanów (obecnie ul. Parkowa) i Icchaka Lejba Peretza (obecnie ul. Podwalna). Bekermanowie – właściciele nieruchomości, przemysłowcy, prawnicy, filantropi żyli w Radomiu od wieków i położyli wielkie zasługi dla rozwoju miasta. Rufin Bekerman był głównym fundatorem Domu Starców i Kalek Wyznania Mojżeszowego, który w 1913 wybudowano na radomskim Obozisku. Nic więc dziwnego, że ulicę obok placówki nazwano imieniem całej rodziny. 17 marca 1930 roku z kolei radny Rottenberg zaproponował, by ul. Podwalną – w centrum dzielnicy żydowskiej przemianować na ul. Peretza – pisarza, jednego z głównych twórców literatury jidysz.
Wśród 56 osób, których na patronów radomskich ulic wybrały ówczesne władze Radomia, znalazły się tylko dwie kobiety: Klementyna, co do proweniencji której do dziś nie ma pewności i wybitna uczona Maria Curie- Skłodowska.
Curie-Skłodowska znalazła się zresztą w znakomitym towarzystwie – kolejnej z ulic nadano imię Mikołaja Kopernika. Listę uczonych zamykała lokalna sława – urodzony w Radomiu August Wrześniowski, zoolog, twórca polskiej protozoologii.
Wbrew pozorom radni w dwudziestoleciu międzywojennym wysoko cenili nie tylko powstańców, legionistów, teoretyków socjalizmu czy bojowników o wolność. Mieli także znakomity gust literacki. Poza Perecem – jeszcze za życia uznanym za klasyka literatury żydowskiej – umieścili na tabliczkach i twórców literackiego języka polskiego, czyli Reja i Kochanowskiego, i Mickiewicza, i Słowackiego, i Wyspiańskiego, i Żeromskiego. Malarzy w międzywojniu reprezentował w przestrzeni publicznej Malczewski i Matejko, ale muzyków, kompozytorów już tylko samotny Moniuszko.
Ciekawy jest dobór świętych, którzy patronowali między wojnami ulicom w Radomiu. Św. Wacław był nie tylko patronem Czech, ale także Królestwa Polskiego. Jednym z czterech głównych patronów Królestwa Polskiego został też ustanowiony, w 1436 roku, św. Florian. Florian to również patron strażaków, hutników i koksowników, kominiarzy, garncarzy i piekarzy. Z kolei św. Hubert jest szczególnym opiekunem myśliwych, leśników, jeźdźców, ale też matematyków i sportowców.
Patroni radomskich ulic w międzywojniu:
Stefan Batory, Bekermanowie, Władysław Belina-Prażmowski, Borkowscy, Tytus Chałubiński, Maria Curie-Skłodowska, Wiktor Cymerys Kwiatkowski, Dionizy Czachowski, inż. Andrzej Dowkontt, św. Florian, marszałek Ferdynand Foch, Bartosz Głowacki, św. Hubert, Juliusz, Kazimierz Kelles-Krauz, Jan Kiliński, Klementyna, Jan Kochanowski, Mikołaj Kopernik, Tadeusz Kościuszko, Marian Langiewicz, Bolesław Limanowski, Leopold Lis-Kula, Konstanty Luboński, Jacek Malczewski, Józef Marjański, Jan Matejko, Adam Mickiewicz, Józef Montwiłł Mirecki, Stanisław Moniuszko, prezydent Gabriel Narutowicz, Stefan Okrzeja, Julian Konstanty Ordon, Icchak Peretz, Bronisław Pieracki, Józef Piłsudski, ks. Józef Poniatowski, Kazimierz Promyk, Walery Przyborowski, Mikołaj Rej, Henryk Sienkiewicz, Juliusz Słowacki, Stanisław Staszic, Andrzej Strug, Jan i Jędrzej Śniadeccy, Romuald Traugutt, Aleksander Tybel, św. Wacław, Ludwik Waryński, Stanisław Werner, Witold, August Wrześniowski, Stanisław Wyspiański, Zaleski (także Zalescy lub Zalewski), Stanisław Zbrowski, Stefan Żeromski.
Napisz komentarz
Komentarze