Komitet uznał, że najlepszą lokalizacją będzie samo serce niegdysiejszej dzielnicy żydowskiej, czyli plac, gdzie jeszcze niedawno stała synagoga. Świątynię Niemcy po likwidacji getta zdewastowali i splądrowali, a działa zniszczenia dokonano po wojnie, systematycznie ogołacając z wszelkich drewnianych i metalowych elementów. Wiele wskazuje na to, że Okręgowy Komitet Żydowski planował odrestaurowanie synagogi. Zanim jednak się za to zabrał, w 1946 roku budynek mógł się zwyczajnie zawalić. Miasto postanowiło więc go rozebrać, ale nie powiadomiło o tym OKŻ, nie poproszono też pracowników komitetu o zabezpieczenie gruzu. Gorzej – władze Radomia uznały, że plac po synagodze będzie doskonały na miejskie targowisko. Ostatecznie udało się ich odwieść od tego planu, ale niewykluczone, że radomscy Żydzi - nie chcąc, by podobne pomysły rodziły się w związku z tą działką później - postanowili właśnie w tym miejscu umieścić pomnik.
Komitet Uczczenia Pamięci Żydów uzgodnił z miastem, że to ono oczyści plac i posadzi drzewa. Zaprojektowanie pomnika powierzono urodzonemu w Radomiu rzeźbiarzowi i malarzowi Jakubowi Zajdensznirowi (1903-1970). Monument na 5 metrów wysokości, a zbudowano go z gruzu pozostałego po rozebranej synagodze. Na froncie umieszczona została kompozycja z pięciu odnalezionych na terenie miasta macew, nad którymi wyrzeźbiono płomienie. Powyżej Zajdensznir zaprojektował postać kobiecą symbolizującą wołanie o sprawiedliwość. Natomiast na bazie obelisku znalazły się dwie tablice – jedna z napisem po polsku, druga z napisem w jidysz: „Żydom radomskim ofiarom zbrodni hitlerowskich”.
Pomnik został odsłonięty 17 sierpnia 1950 roku, w ósmą rocznicę likwidacji tzw. dużego getta. „Na placu po byłej synagodze u zbiegu ulic Bóżniczej i Pereca zebrały się tłumy. Przed pomnikiem przesłoniętym żałobną krepą ustawili się przedstawiciele organizacji politycznych, społecznych i młodzieżowych, poczty sztandarowe, delegacje z wieńcami i zaproszeni goście” - pisał 19 sierpnia gaj w artykule „Społeczeństwo Radomia oddało hołd ofiarom zbrodni hitlerowskich, Odsłonięcie pomnika ku czci pomordowanych Żydów”, który ukazał się „Życiu Radomskim”.
Na zakończeniu uroczystości „ob. Zajdensznir wręczył akt przekazania pomnika”. „W imieniu Komitetu, Społeczeństwa i Ziomkostwa Żydowskiego Miasta Radomia mam zaszczyt przekazać Miastu w osobie jego Gospodarza Przewodniczącego Miejskiej Rady Narodowej Obywatelowi Wrocławskiemu plac i pomnik wzniesiony w ósmą rocznicę zagłady żydów radomskich przez zbirów hitlerowskich. Jesteśmy przeświadczeni, że niniejszy pomnik wraz z placem oddajemy w ręce godne, pewne i czujne” - czytamy w akcie przekazania.
Na początku lat 70. trzeba było monument zrekonstruować, kolejny remont miejsce pamięci przeszło w 1990 roku. Od kilku lat plac po synagodze jest miejscem wydarzeń w ramach Spotkań z Kulturą Żydowską „Ślad”, a przede wszystkim happeningu „Początek Księgi”.
Napisz komentarz
Komentarze