Świętowanie na świecie - jak różne kultury obchodzą ważne okazje?

Święta – od rodzinnych jubileuszy po państwowe rocznice – są lustrami, w których odbijają się kluczowe wartości każdej społeczności. Badacze kultury zwracają uwagę, że w XXI w. aż 90 % populacji świata uczestniczy przynajmniej raz w roku w większym zgromadzeniu o charakterze świątecznym, a 43 % deklaruje, że traktuje takie wydarzenia jako najważniejsze chwile w kalendarzu. Poniżej przyglądamy się wybranym, konkretnym formom celebracji na czterech kontynentach, wskazując na wspólne motywy i lokalne koloryty.

Rytuały życia - narodziny, pełnoletność, małżeństwo

Symboliczne progi życiowe mają swoje uroczyste oprawy na całym świecie. W społecznościach żydowskich Bar/Bat Micwa wypada odpowiednio w 13. roku życia chłopców i 12. roku życia dziewcząt. Obejmuje liturgiczne czytanie Tory, rodzinne przyjęcie, a niekiedy również pielgrzymkę do Jerozolimy.

W Ameryce Łacińskiej 15. urodziny dziewczyny obchodzone są podczas Quinceañery. Po uroczystej mszy następuje bal, w trakcie którego ojciec zamienia dziewczęce płaskie buty na pierwsze szpilki i wręcza „ostatnią lalkę” – symbol przejścia w dorosłość.

Japońskie Seijin-shiki, czyli Dzień Dorosłości, odbywa się w drugi poniedziałek stycznia roku, w którym młodzi osiągają 20 lat. Uroczystości w ratuszach, przemówienia burmistrzów i kimona furisode podkreślają nową odpowiedzialność obywatelską dorosłych.

Sezonowe rytuały przejścia: od Holi po Midsommar

Holi w Indiach i Nepalu to coroczny marcowy festiwal kolorów. Rozpalanie ognisk i obsypywanie się pigmentami symbolizuje zwycięstwo dobra nad złem oraz koniec zimy; w 2024 r. w samym Delhi zużyto około 16 ton proszku gulal.

Midsommar w Szwecji i Finlandii przypada na przesilenie letnie. Taniec wokół ukwieconego masztu majstång, pieśni ludowe oraz wieczorne ogniska przyciągają co roku ponad 3 mln osób, co czyni to święto najpopularniejszą świecką uroczystością w krajach nordyckich.

Songkran w Tajlandii to trzydniowy wodny Nowy Rok (13–15 kwietnia). Uczestnicy oblewają się wodą, by zmyć pecha z minionych miesięcy; według Ministerstwa Turystyki w 2023 r. w wydarzeniach Songkranu wzięło udział 18,5 mln osób, z czego 3 mln stanowili turyści zagraniczni.

Nowy Rok i globalne odliczanie

Od fajerwerków w Sydney po dźwięk dzwonu Joya-no-Kane w Kioto przywitanie kolejnego roku jest jedną z najbardziej zsynchronizowanych celebracji na Ziemi. Times Square w Nowym Jorku spodziewa się 1,1 mln widzów na żywo, a telewizyjne i internetowe transmisje ogląda co roku około 13 % ludności globu. Z kolei w Szkocji trzydniowe Hogmanay obejmuje tradycję first-footing – pierwszego gościa tuż po północy, który przynosi bochenek chleba i butelkę whisky na pomyślność gospodarzy.

Toasty i symbolika wspólnego stołu

Jedzenie i napoje spajają uczestników każdego święta. W połowie nocy sylwestrowej – od Francji po Polskę – wystrzeliwaniu fajerwerków towarzyszy np. wino musujące, a wszystko to przy ogólnej radości i wspólnych życzeniach. Tradycja wznoszenia kieliszka bąbelkowego trunku na znak przejścia w nowy rok sięga XVIII-wiecznych dworów francuskich; dziś globalna sprzedaż prosecco i cavy w grudniu rośnie średnio o 28 % względem innych miesięcy. Podobnie przy zaręczynach czy ukończeniu studiów większość ankietowanych Europejczyków wskazuje szampana jako „napój zwycięstwa”.

Święta religijne a tożsamość wspólnoty

Ramadan i finałowe Id al-Fitr w świecie islamu łączą post duchowy z rodzinnym śniadaniem Eid; w samej Indonezji około 23 mln ludzi odbywa wędrówkę mudik do rodzinnych miejscowości, by świętować wspólnie.

Diwali, czyli „festiwal świateł” w Indiach i diasporze połyskuje miliardem lampek oliwnych dij, podkreślając triumf światła nad ciemnością i dobra nad złem. Szacuje się, że w 2024 r. w obchodach uczestniczyło 1,3 mld osób.

Semana Santa w Hiszpanii i wielu krajach Ameryki Łacińskiej przyciąga procesje bractw pokutnych niosących ciężkie platformy z figurami religijnymi; sama Sewilla rejestruje ponad 600 tys. pielgrzymów w tygodniu poprzedzającym Wielkanoc.

Polityka i pamięć zbiorowa

Święta narodowe utrwalają wspólnotową tożsamość. Dzień Niepodległości w Polsce (11 listopada) czy amerykański Juneteenth (19 czerwca) celebrują wolność, jednocześnie podkreślając znaczenie instytucji państwa. Według Eurobarometru 57 % Europejczyków uczestniczy co roku w przynajmniej jednym wydarzeniu o charakterze państwowym, przy czym formy zaangażowania – od marszów po wirtualne wykłady – są coraz bardziej zróżnicowane.

Święta pełnią zarazem funkcję kroniki i laboratorium życia społecznego: utrwalają wspólne opowieści o przeszłości – od wielkich zwycięstw po bolesne traumy – przypominając każdemu pokoleniu o kluczowych kamieniach milowych i wartościach, które spajają grupę. W chwilowym „zawieszeniu codzienności” umożliwiają też odnowę więzi; przy wspólnym stole, podczas procesji czy rodzinnego pikniku sąsiedzi i krewni na nowo negocjują niepisane kontrakty wzajemnego wsparcia, dzięki czemu wspólnota nabiera świeżej energii do działania w kolejnych miesiącach. Jednocześnie obrzędy przejścia – od żydowskiej Bar Micwy, przez latynoamerykańską Quinceañerę, po ślub w dowolnej kulturze – sankcjonują transformację jednostki, przyznając jej nowe prawa i obowiązki oraz symbolicznie włączając w pełni do dorosłego świata. Te trzy wymiary – kolektywnej pamięci, społecznej regeneracji i osobistej przemiany – sprawiają, że ochrona niematerialnego dziedzictwa, czy to jordańskiego daqiqah, czy polskich zwyczajów wielkanocnych, zyskuje dziś rangę priorytetu organizacji takich jak UNESCO. W coraz bardziej zhomogenizowanej globalnej wiosce to właśnie różnorodność obrzędów nadaje kulturze pasjonującą wielobarwność, ale zarazem rodzi pytanie, jak nie zagubić autentyczności w epoce komercjalizacji. Kluczem wydaje się świadome uczestnictwo: zrozumienie historii, symboliki i wspólnotowego sensu każdego rytuału, zanim zapłonie ognisko Holi, zanim zabrzmi korek szampana o północy, zanim kolejne pokolenie zapisze swoją kartę w żywej księdze tradycji.