Pył zawieszony, inaczej PM (ang. Particulate Matter) to unoszące się w powietrzu cząsteczki stałe oraz kropelki cieczy. Stanowią część tzw. aerozolu atmosferycznego, a ich pochodzenie może być zarówno naturalne (np. popioły wulkaniczne), jak i wynikające z działalności człowieka.
Z czego składa się pył zawieszony?
Jeśli chodzi o skład chemiczny, to w pyle zawieszonym znajdują się między innymi takie substancje, jak:
- siarczany,
- furany,
- wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA),
- amoniak,
- węgiel,
- azbest,
- metale ciężkie, takie jak ołów, nikiel i kadm,
- tlenki glinu i żelaza,
- różnego rodzaju sole.
Pod względem frakcji dzieli się go na:
- PM10 - cząsteczki o średnicy do 10 µg,
- PM2,5 - cząsteczki o średnicy do 2,5 µg,
- PM1 (najrzadziej wyróżniany) - cząsteczki o średnicy do 1 µg.
Im cząsteczki są mniejsze, tym stanowią większe zagrożenie dla człowieka, ponieważ są w stanie łatwiej przeniknąć do organizmu i negatywnie oddziaływać na zdrowie. Trzeba jednak pamiętać, że nawet największe cząsteczki, czyli te należące do frakcji PM10, to wciąż niewielkie drobiny, których średnica jest dużo mniejsza, niż średnica ludzkiego włosa. Takie rozmiary cząstek sprawiają, że przenikanie do płuc nie stanowi dla nich większego problemu.
Źródła pyłu zawieszonego
Za obecność pyłu zawieszonego w powietrzu w dużej mierze odpowiadają procesy spalania, jednak głównym problemem nie jest tutaj przemysł, a niska emisja. Związana jest ona z ogrzewaniem budynków, w tym domów jednorodzinnych, za pomocą węgla i innych paliw stałych, które często są spalane w starych piecach i kotłach będących w złym stanie technicznym. Oprócz tego niestety wciąż stosowane są praktyki spalania śmieci, a także wykorzystywanie niskiej jakości węgla i jego odpadów. Z tego powodu wdrażane są programy dofinansowań do wymiany pieca (więcej na ten temat tu), a także prowadzone działania edukacyjne z zakresu ochrony środowiska.
Poza niską emisją i przemysłem, do źródeł pyłów zawieszonych zalicza się również transport drogowy. Największy udział w ich emisji (zwłaszcza pyłu PM10) mają starsze samochody z silnikiem typu diesel. Pozostałe pojazdy również przyczyniają się do emisji pyłów i ma to miejsce nie tylko w wyniku pracy silnika, lecz także poprzez unoszenie z jezdni kurzu oraz innych zanieczyszczeń.
Oprócz wyżej wymienionych źródeł, do powstawania pyłu zawieszonego w pewnym stopniu przyczynia się również rolnictwo, różnego rodzaju procesy produkcyjne, zagospodarowanie odpadów, czy wydobycie i dystrybucja paliw kopalnych.
Pyły zawieszone - normy i wpływ na zdrowie
Dopuszczalne stężenia pyłu zawieszonego uzależnione są od jego frakcji i w Polsce wynoszą:
Dla pyłu PM10:
- dopuszczalny poziom stężenia średniodobowego - 50 µg/m3
- dopuszczalny poziom stężenia średniorocznego - 40 µg/m³
Dla pyłu PM2,5:
- dopuszczalny poziom stężenia średniorocznego - 20 µg/m³ (do 2020 roku było to 25 µg/m³)
Skutki oddychania powietrzem, w którym znajduje się pył zawieszony mogą być bardzo poważne. Najmniej szkodliwy wydaje się być pył PM10, gdyż ze względu na stosunkowo duże rozmiary cząstek w porównaniu do innych frakcji, nie jest on w stanie przedostać się dalej niż do oskrzeli. Trzeba jednak pamiętać, że dostanie się pyłu do układu oddechowego nawet w małej ilości może mieć poważne konsekwencje i powodować dolegliwości. Wśród nich wymienia się kaszel, katar, podrażnienie oczu, obturacyjną chorobę płuc, astmę i ogólne trudności z oddychaniem, a w skrajnych przypadkach nawet nowotwory. Gdy pyły przedostające się do dróg oddechowych zaczną się w nich kumulować, następuje uszkadzanie błon śluzowych przez toksyny, co prowadzi do stanu zapalnego. Mniejsze cząsteczki bez przeszkód są w stanie przedostać się do krwiobiegu, co może skutkować nadciśnieniem i poważnymi chorobami układu krążenia, w tym zawałem serca nawet u młodych osób. Wśród innych schorzeń wynikających z zanieczyszczenia powietrza wymienia się także choroby układu nerwowego, opóźnienie rozwoju funkcji poznawczych u dzieci, a nawet zwiększone ryzyko rozwoju choroby Alzheimera.
Pyły zawieszone są bardzo groźne dla kobiet w ciąży i mogą prowadzić do przedwczesnego porodu, wad płodu, niskiej masy urodzeniowej i większej podatności dziecka na choroby płuc. Jak zatem zapobiegać tym wszystkim skutkom, skoro na co dzień oddychamy powietrzem złej jakości?
Jak się chronić przed pyłem zawieszonym?
Podstawowym działaniem ograniczającym wpływ pyłów zawieszonych na nasze zdrowie jest ochrona przed wdychaniem złej jakości powietrza. W tym celu należy stosować maski antysmogowe. Warto też ograniczać wychodzenie z domu w dni, kiedy normy zanieczyszczeń powietrza są przekroczone. Oczywiście nie zawsze jest to możliwe, ze względu na pracę lub po prostu konieczność załatwienia pewnych spraw poza domem. Chodzi tu przede wszystkim o unikanie spacerów, biegania i innych form aktywności fizycznej na dworze. W takie dni zdecydowanie lepiej wykonać trening w domu albo wybrać się na siłownię lub basen.
Bardzo ważnym aspektem jest również sama świadomość istnienia problemu i ograniczanie wytwarzania pyłów. Sami nie wyeliminujemy całkowicie problemu ze smogiem, jednak możemy dbać o to, by nie przyczyniać się do jego powstawania. W tym celu można na przykład korzystać z komunikacji miejskiej zamiast samochodu, a także wymienić stary piec na bardziej ekologiczne źródło ciepła (więcej informacji tu). Warto również uświadamiać osoby z naszego otoczenia, ponieważ wielu ludzi wciąż nie zdaje sobie sprawy z tego, w jakim stopniu ich działania szkodzą środowisku oraz zdrowiu całego społeczeństwa.
Maski antysmogowe to dobre rozwiązanie, gdy wychodzimy na zewnątrz, jednak co zrobić, aby poprawić jakość powietrza w swoim domu? Najprostszym rozwiązaniem jest unikanie otwierania okien i wietrzenia mieszkania w dni, gdy smog jest największy. Długofalowo nie jest to jednak najlepsza opcja, gdyż szczelnie zamknięte okna i brak odpowiedniej wentylacji po pewnym czasie może przyczynić się do zatrzymywania wilgoci i problemów z grzybem na ścianach. Bardzo dobrym sposobem na czyste i świeże powietrze w domu bez konieczności otwierania okien jest montaż systemu rekuperacji. Rekuperacja zapewnia regularną wymianę i filtrację powietrza, dzięki czemu chroni przed pyłem zawieszonym i alergenami. Zapobiega także zawilgoceniu pomieszczeń. Więcej na temat zalet systemu rekuperacji można przeczytać tutaj.
Innym rozwiązaniem może być zakup oczyszczacza powietrza w mieszkaniu. Przy jego wyborze należy wziąć pod uwagę wielkość pomieszczenia, w którym będzie działał, a także rodzaj zastosowanego filtra. Stosowanie wyżej wymienionych sposobów pomoże nieco ograniczyć oddziaływanie pyłu zawieszonego na nasz organizm i zmniejszyć ryzyko pojawienia się groźnych chorób.
Podsumowanie
Zanieczyszczenie powietrza jest poważnym problemem wielu państw, w tym również Polski. Szczególnie groźny dla zdrowia jest pył zawieszony, którego cząstki wnikają do układu oddechowego oraz krwiobiegu, powodując groźne choroby. Aby się przed nim zabezpieczyć należy unikać przebywania w smogu, stosować maski ochronne, a także zadbać o jakość powietrza w swoim domu.
