W drugiej połowie XV wieku wśród rozlewisk Korzeniówki, na sztucznie usypanej wyspie, Stanisław Szydłowiecki – marszałek dworu i wychowawca synów królewskich wzniósł obronny zamek, z murami obwodowymi i fosą. Do dziś w skrzydle północnym zachował się czterokondygnacyjny dom mieszkalny i trzykondygnacyjna oskarpowana wieża bramna, Budynek był tynkowany, a naroża miał malowane w szaroniebieskie bonie, malowana była też kamieniarka. W latach 1515-1532 zamek stał się własnością Mikołaja Szydłowieckiego – podskarbiego wielkiego koronnego, który gotyckie domostwo przekształcił w renesansową rezydencję, dorównującą wspaniałością architektury najokazalszym ówczesnym siedzibom magnackim. Wówczas to wzniesiono trzy skrzydła mieszkalne otaczające dziedziniec. Szczególnie bogate było skrzydło wschodnie - z reprezentacyjnym wejściem i loggią widokową, starszą niż ta na Wawelu. Komnaty zdobiły piękne stropy kasetonowe i fryzy. Obok zamku rozciągały się ogrody: owocowy, warzywny i ozdobny włoski; urządzono też zwierzyniec.
Po śmierci Mikołaja w 1532 roku Szydłowiec przeszedł w ręce jego starszego brata Krzysztofa. Nie na długo – Krzysztof umarł kilka miesięcy później, zapisując miasto wraz z zamkiem córce Elżbiecie. W 1547 wniosła je w posagu Mikołajowi Radziwiłłowi „Czarnemu” i w ten sposób dobra szydłowieckie na ponad 250 lat stały się własnością potężnego rodu z linii nieświeskiej. „Czarny” bywał tu tak rzadko, że w 1562 roku rodzice przekazali Szydłowiec innemu synowi - Mikołajowi Krzysztofowi „Sierotce”. Ten do rozbudowy zamku zatrudnił Kaspra Fodygę i jego współpracownika Hanusza, którzy wcześniej zajmowali się zamkiem w Nieświeżu. Po śmierci Mikołaja szydłowieckie włości przejął jego syn Albrecht Władysław. To on, w latach 1619-1629, przebudował zamek w stylu późnorenesansowym i barokowym. Powstała wtedy zewnętrzna loggia, w wieży bramnej znalazła się dwukondygnacyjna kaplica nakryta kopułą, a na dziedzińcu klatka schodowa przy skrzydle wschodnim, do którego w narożach dobudowano dwa tarasy przypominające basteje. Wyposażenie magnackiej siedziby było niezmiernie bogate - portale z miejscowego piaskowca, polichromowane stropy kasetonowe, fryzy, piece z wielobarwnych kafli i ozdobne posadzki. Właściciel dbał również o zwierzyniec i park, sadząc egzotyczne rośliny i drzewa.
W ciągu następnych lat na zamku urzędowali kolejni Radziwiłłowie. Prawdopodobnie za czasów Zygmunta Karola na zwierzyńcu postawiono rzeźby z szydłowieckiego piaskowca. Po bezpotomnej śmierci Mikołaja Radziwiłła właścicielką dóbr w 1802 roku została, w drodze licytacji, Anna z Zamoyskich Sapieżyna. W 1828 odsprzedała zamek wraz z majątkiem rządowi Królestwa Polskiego. Wkrótce potem zamek został wydzierżawiony Maurycemu Engemanowi, który urządził tu skład piwa. Nieużytkowany od połowy XIX wieku obiekt powoli stawał się ruiną.
W czasie II wojny światowej w zamku mieszkali uchodźcy z ówczesnych terenów III Rzeszy, potem okupant utworzył tu getto dla ludności żydowskiej Szydłowca i okolic. Ostatnich Żydów wywieziono stąd do obozu w Treblince w styczniu 1943.
W 1949 roku rozpoczęło się zabezpieczanie murów zamkowych. W latach 50. przeprowadzono częściową odbudowę obiektu, a pełną w latach 60. W marcu 1982 roku zamek został wpisany do rejestru zabytków.
Obecnie budowla to trzy podpiwniczone dwupiętrowe skrzydła z wewnętrznym dziedzińcem. Od południa czworobok zamyka mur kurtynowy. Do zamku można się dostać przez oskarpowaną wieżę bramną. Wieża ma na parterze komnatę z gotyckim sklepieniem krzyżowym, a na piętrze kaplicę. We wnętrzach zachowały się fragmenty malowideł ściennych, sufit kasetonowy, portale, płytki posadzkowe i detale kamieniarki okiennej.
Zamek jest obecnie siedzibą Szydłowieckiego Centrum Kultury i Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych.
Przed wejściem na dziedziniec zamkowy stoją dwie rzeźby: Zygmunta Karola Radziwiłła herbu Trąby (1591-1642), syna Mikołaja Krzysztofa „Sierotki” i Elżbiety Eufemii z Wiśniowieckich oraz świętego Zygmunta, patrona Zygmunta Karola i szydłowieckiej parafii. Obie zostały wykonane z piaskowca, który z pewnością – co stwierdzono na podstawie badań petrograficznych - pochodzi ze złóż szydłowieckich. A więc warsztat lub rzeźbiarz mogli być miejscowi. Nie znana jest dokładna data powstania figur – świętego Zygmunta fachowcy datują na ok. 1632 rok, a Zygmunt Karol powstał nie później niż w 1642.
Uważane za jedne z najważniejszych skarbów szydłowieckiej kultury rzeźby kompleksową renowację przeszły w 2012 roku. Ponownie prace konserwatorskie prowadzone były dziewięć lat później. Samorząd Województwa Mazowieckiego wsparł w 2021 roku remont figur świętego Zygmunta i Zygmunta Karola Radziwiłła kwotą 40 tys. zł.
Poniżej zdjęcia słynnych, szydłowieckich zabytków.
Napisz komentarz
Komentarze