Zdarzają się sytuacje kiedy, mimo że spadkodawca spisał swą ostatnia wolę w formie testamentu, ostatecznie dziedziczenie nie będzie się odbywać w oparciu o treść tego testamentu. Do sytuacji takiej może dojść w szczególności, gdy ważność testamentu zostanie podważona.
Zgodnie z treścią art. 945 § 1 KC, testament jest nieważny, jeżeli:
został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji – często chodzi tu o sytuacje, gdy spadkodawca z powodu wieku i chorób osłabiających jego aktywność i siłę woli, nie jest w stanie przeciwstawić się naciskom i sugestiom osób trzecich, pod których opieką pozostaje, ale też o przypadki, gdy testament zostaje sporządzony, gdy testator jest w stanie agonii;
został sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści - nie ma przy tym znaczenia, kto i w jakich okolicznościach błąd spadkodawcy wywołał, czy też błąd powstał spontanicznie po stronie testatora bez udziału osób trzecich, czy wręcz jest wynikiem jego niedbałego postępowania;
został sporządzony pod wpływem groźby.
Wskazane powyżej okoliczności dotyczą wszystkich rodzajów testamentów – a więc w szczególności testamentu własnoręcznego, jak i sporządzonego w formie aktu notarialnego, przy czym w przypadku testamentu w formie aktu notarialnego, wykazanie, że testament został sporządzony w takich okolicznościach, będzie o wiele trudniejsze. Przyjmuje się bowiem, że notariusz, jako funkcjonariusz publiczny, ma czuwać nad prawidłowością spisywania ostatniej woli testatora – także poprzez pilnowanie, aby inne osoby nie mogły wpływać na treść składanego oświadczenia woli.
Należy przy tym pamiętać, że na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od śmierci spadkodawcy. Decyzję w tym zakresie podejmuje sąd – trzeba więc skierować do sądu stosowne powództwo.
Poza przypadkami wskazanymi powyżej, testament może być uznany za nieważny, jeżeli: nie wskazano daty czynności (dnia, miesiąca, roku, a na żądanie strony także godziny i minuty), nie wskazano osoby notariusza, przed którym dokonano czynności, nie wskazano miejsca dokonania czynności, nie oznaczono kancelarii notarialnej, nie oznaczono, w sposób dokładny osoby lub osób biorących udział w spisaniu testamentu, nie zawarto dokładnego oświadczeń woli, nie zawarto, na żądanie strony, istotnych faktów i okoliczności zaistniałych przy spisywaniu testamentu, nie zawarto wzmianki o odczytaniu, przyjęciu i podpisaniu testamentu, nie zawarto podpisów osób obecnych przy czynności i podpisu samego notariusza, nie zawarto wzmianki o niepodpisaniu testamentu przez osobę nieumiejącą pisać i czytać, nie zawarto rozporządzeń testamentowych w treści aktu, jako istotnych postanowień czynności prawnej, przy czym osoba powołująca się na nieważność testamentu notarialnego zobowiązana jest do przedstawienia dowodów na poparcie swego twierdzenia.
