Urząd Marszałkowski przeznaczył 500 tys. zł na ochronę zabytków w naszym regionie – wśród nich znalazł się zamek w Iłży, który jest wizytówką miasta przyciągającą co roku wielu turystów. Ogłoszony już został przetarg na konserwację oraz zabezpieczenie murów zamku górnego.
Będzie to pierwszy etap remontu, który powinien zakończyć się do 30 października tego roku. - Prace obejmą odbudowę i zabezpieczenie murów wewnętrznych od strony dziedzińca oraz konserwację i odtworzenie elementów z piaskowca. Jeżeli się uda, to w 2013 roku odtworzymy i zabezpieczymy mury zewnętrzne. Następnie wyremontujemy podłoże i posadzki, a także dach - wyjaśnia Jolanta Mirota z Urzędu Miejskiego w Iłży.
Archeologom, którzy badali iłżeckie wzgórze nie udało się ustalić jak pierwotnie wyglądał zamek, co znacznie utrudnia jego rekonstrukcję. Konserwatorzy będą - w miarę możliwości - odtwarzać dawny wygląd części murów wraz z zachowaniem warstw tynkarskich jako "świadków" historii i przeobrażeń obiektu. Ekipy remontowe będą musiały uzupełnić ubytki w kamiennych i ceglanych powierzchniach. Bardzo istotne ma być również ustalenie faktury i kolorystyki oraz opracowanie spoiny.
Ostateczny projekt odbudowy będzie gotowy dopiero po zakończeniu badań archeologicznych oraz procesu odgruzowywania zamku. Naukowcy zakładają, że te działania przyniosą nowe fakty dotyczące historycznej formy zabytku i jego detali.
Historia zamku jest długa i burzliwa. Jedna z legend głosi, że obiekt zbudowała księżna Odosława wraz ze swoimi rycerzami. Służył m.in. jako skarbiec. Księżna, dzięki zbójnickim napadom, zgromadziła w nim potężny majątek przechowywany w warowni - z tego powodu kazała wykuć sieć korytarzy. Pewnego razu - będąc już w podeszłym wieku - w nocy wybrała się na basztę. Widok okolic oświetlonych blaskiem księżyca tak ją oczarował, że zrobiła o jeden krok za daleko i... spadła z wieży. Nikomu nie udało się znaleźć wspomnianych skarbów. Legenda głosi, że co roku w Boże Narodzenie ten kto wejdzie na górę może zobaczyć otwarte wrota, a za nimi skrzynie pełne złota. Ten kto je przekroczy zostaje tam na zawsze...
Według innych źródeł początki obiektu sięgają XIII wieku kiedy to w środku grodu miała zostać wzniesiona drewniana wieża - nie zostało to jednak w pełni potwierdzone naukowo. Historyczne zapiski jednoznacznie mówią natomiast o tym, że w latach 1327-1347, na wniosek biskupa Jana Grota, wybudowano murowany zamek. Był on siedzibą administracyjno-sądową zarządzaną przez biskupów krakowskich. Pod koniec XIV wieku biskup Florian Mokrski otoczył miasto i zamek murem obronnym z wieżami. W XVI wieku - po wielkim pożarze - zamek odbudował bp Jan Konarski. W połowie wieku obiekt został przekształcony w renesansową rezydencję otoczoną fortyfikacjami.
Obiekt był niszczony zarówno przez najeźdźców, jak i samych... mieszkańców Iłży. W 1789 roku na dziedzińcu zbudowano kurniki, chlew oraz stajnię. Budowla w pewnym momencie była miejscem zabaw publicznych, kilkakrotnie stawała również w płomieniach.Na początku XX wieku Zdzisław Lubomirski przekazał obiekt Towarzystwu Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie, ale i to niewiele pomogło. Po 1939 roku okupanci wydzierżawili zamek hodowcy, który pasał tam krowy... Dopiero w 1960 roku rozpoczęto prace archeologiczne i konserwatorskie.
