W niedzielę, 9 marca 1919 roku odbyły się pierwsze wolne wybory do Rady Miejskiej Radomia. Zaledwie kilka miesięcy wcześniej kobiety w Polsce uzyskały prawa wyborcze – nie tylko mogły decydować, kto w ich imieniu będzie rządził w ratuszu, ale także same mogły ubiegać się o mandat. Wśród 155 kandydatów umieszczonych na 10 listach kobiet było zaledwie 11. A kiedy radomianie wybrali 38 swoich przedstawicieli, okazało się, że radnymi zostały tylko trzy panie: Maria Kelles-Krauz, Jadwiga Rudnicka i Stanisława Wroncka.
I oto bomba!
Wybory do Rady Miejskiej Radomia wygrała Polska Partia Socjalistyczna, zdobywając 15 mandatów. Socjaliści nie mogliby samodzielnie rządzić, ale dość szybko doszli do porozumienia z trzema radnymi Komitetu Wyborczego Żydowskiej Socjal-Demokratycznej Partii Robotniczej Poalej Syjon i dwoma rajcami Ogólnożydowskiego Związku Robotniczego Bund. Teraz mieli większość. Posiedzenie, podczas którego rada miała się ukonstytuować i wybrać Magistrat, czyli władzę wykonawczą Radomia, wyznaczono na wtorek, 1 kwietnia.
Wiadomo było, że głos decydujący będzie należał do socjalistów. Na prezesa (przewodniczącego) rady szykowano Stanisława Kelles-Krauza, lekarza, szefa radomskiej PPS. „I oto bomba! Ponieważ poziom Rady był dość niski, PPS postanowiła, że musi pozostać (Stanisław Kelles-Krauz, mąż Marii – przyp. autor) na sali i przemawiać w imieniu frakcji PPS. Któryś z młodych robotników oświadczył, że przecież na Prezesa możemy wybrać tow. Kelles-Krauzową” – wspominała Maria Kelles-Krauz po latach. - Ku zdumieniu, a nawet zgorszeniu niektórych Radomiaków mnie wybrano na Prezesa Rady Miejskiej. Coś niesłychanego! Pierwsza kobieta w Polsce na tym stanowisku!”.
„Bez względu na motywy wysunięcie kandydatury Kelles-Krauzowej na prezesa rady było aktem odwagi lewicowej koalicji w radzie i próbą przełamania stereotypów dotyczących niezdolności kobiet do uczestniczenia w życiu publicznym i do sprawowania władzy” - pisze w książce „Ich ślady. Kobiety w historii Radomia” Agata Morgan.
Czy dam sobie radę?
Sama Kelles-Krauzowa, choć w czasie I wojny światowej aktywnie działała w Komitecie Obywatelskim i była przewodniczącą radomskiej Ligii Kobiet Pogotowia Wojennego, w nowej roli nie czuła się zbyt pewnie: „Jeśli Radom był zaskoczony moim wyborem, to ja byłam po prostu przerażona. Czy dam sobie radę, czy nie skompromituję kobiet? Studiowałam ustawę o samorządach, książkę Lutosławskiego „O sztuce prowadzenia obrad”, czekałam z niepokojem na pierwsze posiedzenie”. Niepokój był nieuzasadniony – swoją, bardzo przecież odpowiedzialną funkcję sprawowała tak dobrze, że przewodniczącą rady została wybrana także w drugiej kadencji, w październiku 1923 roku.
Chcemy zainspirować kobiety
Po setną rocznicę wyboru Marii Kelles-Krauz na prezesa Rady Miejskiej Radomia społecznicy propagujący i popularyzujący historię Radomia, skupieni w projekcie HIS100RIA 1919-2019 postanowili przypomnieć jej postać i dokonania. - Działalność Marii Kelles-Krauz, jej odważne pomysły, skuteczność w ich realizacji stanowić powinny inspirację, przede wszystkim dla kobiet, które również i dzisiaj zmagają się z wieloma nierównościami. Chcąc zainicjować działania kobiet i zainspirować kobiety w różnym wieku, organizujemy właśnie 1 kwietnia wydarzenie, które nie tylko przypomni Marię Kelles-Krauz, ale przez jej osobę pokaże rolę kobiet w dochodzeniu do równouprawnienia w życiu publicznym, zawodowym i rodzinnym – mówi Marcin Dąbrowski, jeden z pomysłodawców projektu HI100RIA 1919-2019. - Chcemy, poza częścią historyczną, wywołać dyskusję, organizując panele tematyczne, w których gośćmi będą znane w Polsce kobiety, spełniające się w życiu politycznym, społecznym, biznesowym i kulturalnym.
Swój udział zapowiedziały m.in. Ewa Kopacz, Barbara Nowacka, Marzena Wróbel czy Katarzyna Kalinowska. W dyskusji wezmą udział również przedstawiciele Ambasady Królestwa Danii oraz samorządów Łodzi i Warszawy. - Do zaproszonych do dyskusji gości dołączą również znane radomianki w odpowiednich panelach – zapewnia Marcin Dąbrowski. - A w nawiązaniu do coraz popularniejszego trendu na życie – hygge, wywodzącego się z Danii, gdzie przecież Maria Kelles - Krauz spędziła kilka lat swojego życia, chcielibyśmy również zaprezentować go naszym gościom.
Początek wydarzenia o godz. 11 w Mazowieckim Centrum Sztuki Współczesnej „Elektrownia”. Wstęp wolny.
Tablica i sesja Rady Miejskiej Radomia
Natomiast w sobotę, 30 marca – również w ramach projektu HIS100RIA, odbędzie się gra miejska „Śladami Marii Kelles-Krauz”. Start i metę gry zaplanowano na Rynku, obok Pomnika Czynu Legionów. Uczestnicy otrzymają mapę Radomia z roku 1919, na której zaznaczone będą punkty, do których drużyny muszą dotrzeć i rozwiązać wyznaczone zadanie związane z życiem i działalnością bohaterki. Nagrody wręczone zostaną 1 kwietnia podczas wydarzenia panelowego w Elektrowni.
- Będziemy również namawiali władze miejskie do wmurowania tablicy pamiątkowej w remontowanym budynku dawnego ratusza, gdzie Maria Kelles-Krauz miała swój gabinet i gdzie niedługo przeniesie się rada miejska – mówi Marcin Dąbrowski.
Stulecie wyboru Marii Kelles-Krauz postanowili też uczcić radni. Na poniedziałek, 1 kwietnia na godz. 16 zwołana została nadzwyczajna sesja, podczas której Agata Morgan opowie o Marii Kelles-Krauzowej i jej koncepcji zarządzania publicznego. Zaplanowano również wystąpienia innych zaproszonych gości i dyskusję. Rada miejska zamierza również przyjąć stanowisko w sprawie upamiętnienia pierwszej w Polsce prezeski rady. Początek posiedzenia, na które przyjść może każdy, o godz. 16.
