Aby dziedziczyć spadek, trzeba posiadać zdolność do dziedziczenia. Kto może być spadkobiercą, a kto nie?
Zdolność do dziedziczenia – jest to zdolność do stania się spadkobiercą, czyli nabycia praw i obowiązków w drodze dziedziczenia. Zdolność do dziedziczenia jest częścią zdolności do czynności prawnej. Zdolność tę posiadają osoby fizyczne, które żyją oraz osoby prawne, które istnieją w chwili otwarcia spadku (a więc w chwili śmierci spadkodawcy).
Ponadto, spadkobiercą może być także dziecko, które było już poczęte w chwili śmierci spadkodawcy, ale pod warunkiem, że urodziło się żywe, a także fundacja, którą spadkodawca ustanowił w testamencie, która została następnie wpisania do właściwego rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.
Nie może być natomiast spadkobiercą osoba, która nie żyje w chwili otwarcia testamentu – śmierci spadkodawcy, a także osoba prawna, które w chwili śmierci spadkodawcy nie istnieje.
Kodeks cywilny wymienia także przypadki, w których spadkobierca może zostać pozbawiony możliwości dziedziczenia. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdy ktoś zostanie uznany za niegodnego (art. 928 § 1 kodeksu cywilnego). Dotyczy to następujących sytuacji:
- dopuszczenia się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- nakłonienia podstępem lub groźbą spadkodawcy do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodzenie mu w dokonaniu takiej czynności w ten sam sposób;
- umyślnego ukrycia lub zniszczenia testamentu spadkodawcy, podrobienia lub przerobienia jego testament albo świadomego skorzystania z podrobionego lub przerobionego testamentu.
WAŻNE: Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył (np. jeżeli spadkobierca dopuścił się umyślnego przestępstwa przeciwko spadkodawcy a ten mu przebaczył, wówczas nie można żądać uznania spadkobiercy za niegodnego). Do skuteczności przebaczenia niezbędne jest, aby spadkodawca przebaczając znał zachowanie uzasadniające niegodność. Przebaczenie jest skuteczne, jeżeli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Uznanie za niegodnego dziedziczenia dotyczy zarówno dziedziczenia ustawowego, jak i testamentowego.
Żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego.
Uznanie spadkobiercy za niegodne może nastąpić wyłącznie na mocy orzeczenia sądu. Tym samym konieczne jest wystąpienie do sądu z powództwem o uznanie spadkobiercy za niegodnego.
Z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego może wystąpić każdy, kto ma w tym interes prawny. Należy to rozumieć szeroko – będą to przede wszystkim osoby odnoszące korzyść z uznania spadkobiercy za niegodnego (współspadkobiercy, osoby powołane w dalszej kolejności, które dojdą do spadku w razie niegodności spadkobiercy), spadkobierca zobowiązany do zachowku, spadkobierca lub zapisobierca. Z powództwem tym może wystąpić może także prokurator.
Termin do wystąpienia z powództwem o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia wynosi 1rok od dnia, w którym legitymowany dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat3 od otwarcia spadku (a więc śmierci spadkodawcy).
Skutki uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia:
- niegodny spadkobierca zostaje wyłączony od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku;
- udział spadkowy uznanego za niegodnego dziedziczenia przypada innym osobom;
- uznany za niegodnego dziedziczenia traci prawo do zachowku.
Skutki te nie odnoszą się jednak do zstępnych uznanego za niegodnego (a więc jego dzieci czy wnuków), które mogą dziedziczyć w miejsce spadkobiercy uznanego za niegodnego.
W następnym artykule przedstawimy kwestie dotyczące dochodzenia roszczeń o zachowek, osób uprawnionych do dochodzenia zachowku, terminów przedawnienie oraz pozbawienia spadkobiercy ustawowego zachowku.