Dla wielu najważniejszy na wigilijnym stole jest opłatek – symbol miłości, przebaczenia i pojednania. Tradycja łamania się opłatkiem sięga korzeniami pierwszych wieków chrześcijaństwa i początkowo nie miała związku z Bożym Narodzeniem. Z czasem na wigilijną mszę przynoszono chleb, który błogosławiono i którym się dzielono. Zabierano go też do domu dla chorych albo dla tych, którzy z różnych powodów nie byli w kościele, przesyłano krewnym i znajomym.
Zwyczaj łamania cienkiego opłatka z mąki pszennej i wody w czasie Wigilii pojawił się w Polsce pod koniec XVIII wieku. Poza Polską jest znany na Słowacji, Litwie i Ukrainie oraz w Czechach i we Włoszech. Poza białym opłatkiem pieczony był też kolorowy – zielony albo żółty, przeznaczony dla zwierząt gospodarskich, przede wszystkim bydła.
Choinka
Najstarsze informacje o choince - iglastym drzewku przyozdabianym na Boże Narodzenie rajskimi jabłuszkami, orzechami i ozdobami z papieru pochodzą z XV-i XVI-wiecznych kazań, wygłaszanych w kościołach Alzacji - pogranicza Niemiec i Francji. I nie były to bynajmniej pochwały - zwyczaj protestanccy duchowni potępiali jako pogański. W 1604 roku teolog Dannhauer strofował z ambony, że „wśród różnych głupstw świątecznych jest także choinka”, ale choinka nie chciała zniknąć.
Nieco później obyczaj ubierania drzewka przejął Kościół katolicki, rozpowszechniając go w krajach Europy Północnej i Środkowej. W XIX wieku choinka triumfalnie wkroczyła do domów Anglików i Francuzów, a potem do mieszkańców Europy Południowej. I stała się najbardziej rozpoznawanym symbolem Bożego Narodzenia.
Jabłka na choince były przypomnieniem grzechu pierworodnego, a także symbolem płodności. Świeczki z kolei symbolizowały Światłość świata, czyli Chrystusa; były też związane z kultem zmarłych. Początkowo świece zapalano na drzewku właśnie dla nich.
W zależności od regionu na choinkach zawieszano różne ozdoby. Oprócz jabłek i orzechów pojawiły się też ciastka i suszone owoce, a także ozdoby własnoręcznie wykonane z papieru i słomy.
Do Polski zwyczaj ubierania choinki (zwykle dopiero w Wigilię) przywędrował na przełomie XVIII i XIX wieku. W zaborze pruskim propagowali go pruscy żołnierze i urzędnicy. Początkowo choinka przyjęła się tylko wśród arystokracji, potem obyczaj przejęła szlachta i mieszczaństwo, a najpóźniej mieszkańcy wsi. W niektórych regionach południowej Polski choinki pojawiły się dopiero po II wojnie światowej. Zwyczajowo zielone drzewko stało przynajmniej do Trzech Króli, a najczęściej do Matki Boskiej Gromnicznej.
Prezenty
Dla wielu – i to nie tylko najmłodszych – najmilszą częścią świąt jest ta, kiedy można wreszcie odpakować prezenty. W zależności od źródeł dowiemy się, że na ziemiach polskich tradycja wręczania podarków datuje się na XVIII lub XIX wieku. Na początku drobnymi prezentami obdarowywali się najbogatsi, czyli szlachta i zamożni mieszanie, a zwyczaj dawania upominków wśród biedniejszych pojawił się na dobre dopiero w XX wieku.
Jednak ta sympatyczna tradycja ma zdecydowanie dłuższą historię. Jej początków można doszukiwać się już w starożytności. Rzymianie, świętując na cześć Saturna, wręczali sobie upominki, a Saturnalia tradycyjnie obchodzone były w okolicach dzisiejszych świąt Bożego Narodzenia.
Później obyczaj dawania prezentów związany był z kultem świętego Mikołaja, biskupa diecezji Bari we Włoszech. Jego niezwykła hojność i troska o ubogich sprawiły, że stał się uosobieniem miłości bliźniego. W całej Europie obdarowywano się upominkami w dniu wspomnienia świętego, czyli 6 grudnia. Ten obyczaj nie spodobał się protestantom. Marcin Luter w 1535 roku postanowił powalczyć ze zwyczajem „świętego Mikołaja”. Reformator przekonywał, że prezenty trzeba dawać dzieciom w Boże Narodzenie jako dar samego Dzieciątka Jezus. Z czasem zwyczaj ten przejęły od protestantów wszystkie kraje chrześcijańskie, także katolickie. Przez Kościół został nazwany Gwiazdką, ponieważ prezenty dawano w Wigilię dopiero po pojawieniu się na niebie pierwszej gwiazdy.
