Gdy mamy już za sobą wstępną fazę postępowania spadkowego i dysponujemy postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku (czy też aktem poświadczenia dziedziczenia od notariusza), możemy dokonać działu spadku – faktycznego podziału masy spadkowej pomiędzy spadkobierców.
Działu spadku można dokonać bądź w drodze umowy między spadkobiercami (przy czym w sytuacji, gdy w skład masy spadkowej wchodzi nieruchomość umowa taka musi mieć formę aktu notarialnego), bądź też na drodze postępowania sądowego.
Do momentu dokonania działu spadku spadkobiercy są współwłaścicielami wszystkich składników masy spadkowej – ze wszystkimi tego konsekwencjami. Poza tym do momentu dokonania działu spadku, spadkobiercy są odpowiedzialni solidarnie za długi spadkowe – oznacza to, że wierzyciel może dochodzić zapłaty od każdego z nich, przy czym spadkobiercy, który spłaci zobowiązanie ma roszczenie zwrotne (tzw. regres) do pozostałych spadkobierców. Od momentu dokonania działu spadku zaś, każdy ze spadkobierców odpowiada za zobowiązania zmarłego w części odpowiadającej jego udziałowi w masie spadkowej.
Skierowanie do sądu sprawy o dział spadku wiąże się z koniecznością złożenia w Sądzie tzw. wniosku o dział spadku. Zgodnie z art. 680 Kodeksu Postępowania Cywilnego, w takim wniosku należy powołać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia oraz spis inwentarza (o ile został sporządzony – w przeciwnym wypadku należy wskazać majątek, który ma być przedmiotem dział), należy też podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty i gdzie zostały złożone. Jeżeli w skład masy spadkowej wchodzi nieruchomość, należy wskazać dowody na potwierdzenie, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy (na ogół wydruk lub wypis z księgi wieczystej). We wniosku takim należy ponadto zawrzeć dane osobowe i teleadresowe pozostałych spadkobierców. Wniosek taki powinien ponadto zawierać propozycję wnioskodawcy, co do sposobu dokonania podziału, ustalenia ewentualnych spłat czy dopłat oraz terminu ich płatności.
Do postępowania o dział spadku stosuje się odpowiednio przepisy o zniesieniu współwłasności (art. 688 Kodeksu Postępowania Cywilnego i 1035 Kodeksu Cywilnego).
Zasadniczo dział spadku może nastąpić poprzez przyznanie pewnych składników na własność jednemu spadkobiercy z obowiązkiem spłaty na rzecz pozostałych, poprzez przyznanie poszczególnych składników majątku poszczególnym spadkobiercom (gdy w skład masy spadkowej wchodzi kilka rzeczy) z ewentualnym obowiązkiem dopłat różnic w wartości, bądź też poprzez podział rzeczy wspólnej – o ile podział taki nie będzie sprzeczny z przepisami ustawy bądź ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy oraz o ile podział taki nie będzie pociągał za sobą istotnej zmiany rzeczy lub znacznego zmniejszenia jej wartości.
W sytuacji gdy kilku spadkobierców będzie zabiegało o przyznanie na własność jakiegoś składnika majątku, Sąd będzie musiał postanowić, komu przyznać go na własność. Jeżeli pewnych składników majątku nikt ze spadkobierców nie będzie chciał, Sąd będzie musiał sprzedać je w drodze licytacji, a środki uzyskane w toku licytacji podzielić pomiędzy spadkobierców – nie jest to jednak sytuacja korzystna dla spadkobierców. Wiąże się to bowiem z wygenerowaniem po ich stronie dodatkowych kosztów związanych z samą procedurą licytacji, konieczne też jest zaangażowanie komornika sądowego, a co więcej cena sprzedaży osiągnięta w toku licytacji nie będzie ceną rynkową, którą można by uzyskać dokonując sprzedaży bezpośrednio.
W przypadku różnicy między wartością składników przyznanych poszczególnym spadkobiercom, Sąd zasądzi na ich rzecz dopłaty – tak by zniwelować te różnice. Sąd oznacza przy tym termin i sposób ich uiszczenia, wysokość odsetek, w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty, terminy ich uiszczenia nie mogą przekroczyć łącznie 10 lat.
Pamiętać też należy, że podczas dokonywania działu spadku należy mieć na uwadze także rozliczenie darowizn uczynionych przez spadkodawcę na rzecz poszczególnych spadkobierców. Zgodnie bowiem z treścią art. 1039 §1 Kodeksu Cywilnego, jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi (dzieci, wnuki itd.) albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia. Nie dotyczy to jednak drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych.
Tak jak w przypadku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, tak i w tym przypadku, jeżeli sprawę kierujmy do sądu, wniosek waz z wszystkimi załącznikami musimy złożyć w tylu egzemplarzach, ilu jest uczestników plus jeden egzemplarz dla Sądu.
Do którego sądu?
Zgodnie z treścią art. 628 Kodeksu Postępowania Cywilnego, do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy. Istnieje jednak wyjątek od tej reguły – bowiem na żądanie uczestnika działu, zgłoszone nie później niż na pierwszej rozprawie, sąd spadku może przekazać sprawę sądowi rejonowemu, w którego okręgu znajduje się spadek lub jego znaczna część, albo sądowi rejonowemu, w którego okręgu mieszkają wszyscy współspadkobiercy (art. 683 Kodeksu Postępowania Cywilnego).
Wysokość opłaty – art. 51 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Opłata od takiego wniosku jest uzależniona od dwóch czynników – po pierwsze od tego czy wniosek zawiera zgodny plan podziału oraz od tego, czy konieczne będzie zniesienie współwłasności (np. podzielenie nieruchomości). Wysokość opłaty kształtuje się następująco:
- 300 zł – w przypadku działu spadku, gdy zawiera on zgodny plan podziału;
- 500 zł – w przypadku, gdy brak jest takiego zgodnego planu;
- 600 zł – w przypadku, gdy zawiera on zgodny plan podziału, ale zachodzi konieczność zniesienia współwłasności;
- 1000 zł – w przypadku, gdy zachodzi konieczność zniesienia współwłasności, a spadkobiercy nie są w stanie ustalić w tym zakresie zgodnego planu podziału.
Kancelaria Adwokacka adwokat Kamila Sznyrowska
