To tylko jedna z informacji, które uzyskamy, jeśli zdecydujemy się przejść trasą turystyczną, która – jak już pisaliśmy - pod koniec grudnia została otwarta na Plantach. Pokazuje historię przedwojennej Fabryki Broni i związanego z nią osiedla. Na 11 tablicach zostały umieszczone archiwalne zdjęcia tej części miasta, osób z nią związanych, a także fabryki i jej produktów. Jest też krótka informacja dotycząca danego miejsca. Uzupełnieniem są rozbudowane treści zamieszczone na stronie internetowej. Wystarczy zeskanować umieszczony na tablicy kod QR.
Planty to miejsce wyjątkowe
- Radomskie Planty to miejsce wyjątkowe. To tak naprawdę miasto w mieście, a jego historia jest ściśle związana z funkcjonowaniem Fabryki Broni. FB powstała w okresie dwudziestolecia międzywojennego i stała się wręcz symbolem radomskiego przemysłu. Jej rozwojowi towarzyszyła budowa m.in. osiedla mieszkaniowego, parku, kasyna, obiektów sportowych czy szkoły, czyli wszystkiego, co było potrzebne pracownikom i kadrze zarządzającej – mówi wiceprezydent Mateusz Tyczyński. - Zachęcam wszystkich, by wybrali się na spacer wytyczoną ścieżką. Na ustawionych tablicach można znaleźć wiele unikatowych zdjęć i ciekawostek dotyczących zarówno historii samej fabryki, jak i osiedla.
W ramach projektu powstał także pierwszy w przestrzeni miejskiej Radomia audioprzewodnik przedstawiający historię osiedla i Fabryki Broni. Aplikację można pobrać po sczytaniu kodu QR z danej tablicy. Dzięki audioprzewodnikowi każdy chętny może odbyć ciekawy spacer w dogodnym dla siebie terminie. Wystarczy jedynie telefon z dostępem do internetu i słuchawki. Informacje na tablicach są przedstawione w języku polskim i angielskim, a przejście całej trasy zajmuje ok. 50 minut.
Lokalizacja tablic: Biznesowa 1, róg ul. Biznesowej i Przemysłowej, pl. Kazimierza Ołdakowskiego, ul. Dowkontta 2, park Planty - ul. Planty 7, ul. Jaracza 3, ul. Kościuszki 7, róg ul. Narutowicza i Chałubińskiego, park Planty – ul. Chałubińskiego, ul. Kościuszki 6, ul. Kościuszki 2.
https://www.cozadzien.pl/zdjecia/historia-plant-na-szlaku-zdjecia/79107
Fabryka i jej dyrektorzy
Podróż po Plantach zaczynamy od Fabryki Broni. Prace przy budowie zakładu, w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego, ruszyły w 1923 roku, a już w 1925 wytwórnia broni rozpoczęła produkcję. Pracami na etapie projektowym i realizacją projektu kierowali inż. Andrzej Dowkontt – pierwszy dyrektor Państwowej Wytwórni Broni w Radomiu i jego zastępca, ppłk Stanisław Siczek. Dyrektor Dowkontt opuścił Radom w 1927 roku, a jego miejsce zajął inż. Kazimierz Ołdakowski – specjalista o wysokich kwalifikacjach i bogatym doświadczeniu zawodowym. To właśnie im – dyrektorom FB poświęcony został osobny przystanek.
Priorytetem kierownictwa fabryki było zapewnienie komfortu pracy i odpowiednich warunków bytowych pracowników. W trosce o stan zdrowia załogi uruchomiono przychodnię zakładową i szpital. Zdając sobie sprawę, jak istotne znaczenie dla zdrowia ma higiena osobista, wybudowano także łaźnię, a czym informuje kolejna tablica. Państwowa Średnia Szkoła Techniczno-Kolejowa przy ul. Kościuszki powstała, bo fabryki potrzebowała wykwalifikowanych kadr. W marcu 1929 FB przekazała tereny pod budowę, a już w październiku 1930 roku odbyło się uroczyste poświęcenie i uruchomienie warsztatów Szkoły Technicznej. Dwa lata później oddano do użytku budynek dydaktyczny, wzniesiony według projektu inż. Kazimierza Prokulskiego.
https://www.cozadzien.pl/radom/historia-plant-na-szlaku/78508
Stadion Broni i park
Decyzja o powstaniu stadionu zapadła już w pierwszych latach istnienia wytwórni broni. Pierwotnie planowano wybudowanie stadionu z boiskiem piłkarskim i torem kolarskim, a także boiska do koszykówki, kortów tenisowych i strzelnicy. Na jego lokalizację wybrano ponad 4-hektarową działkę przy ul. Narutowicza. Uroczyste wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę obiektu odbyło się 3 maja 1929 roku. Z powodu niezwykle wysokich kosztów inwestycji, szacowanych na 124 tys. zł, stadion powstawał etapami. Część prac wykonana została przez pracowników Fabryki Broni w ramach czynu społecznego. Łącznie pracownicy przeznaczyli 10 tys. zł, a 17 tys. dołożyła dyrekcja FB. Dzięki temu w 1930 roku udało się wybudować boisko piłkarskie. W kolejnych latach powstała strzelnica sportowa, trzy korty tenisowe, boisko do koszykówki, basen, szatnia z bufetem i budynek administracji. Szczególnie istotne znaczenie miała budowa toru kolarskiego, który ukończono w roku 1934. Był to jeden z pierwszych takich obiektów w kraju. Umożliwiał nie tylko uprawianie kolarstwa, ale także testowanie oraz promowanie produkowanych w fabryce rowerów marki „Łucznik”.
Autorzy szlaku przygotowali też informacje o pierwszym, przyfabrycznym parku, który założono tam, gdzie dzisiaj jest pl. Ołdakowskiego i o powstaniu powojennego parku Planty, o przedwojennym kasynie pracowniczym i powojennym Domu Kultury przy ul. Kościuszki. Osobny przystanek to dzieje Fabryki Broni w czasie niemieckiej okupacji i tragiczna historia bloku inżynierskiego, który w latach II wojny światowej stał się siedzibą gestapo. W styczniu 1945 roku, po opuszczeniu Radomia przez Niemców, budynek został zajęty przez sowiecką służbę bezpieczeństwa NKWD i jeszcze w tym samym roku stał się siedzibą Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego.
Stare Planty, nowe Planty
Odwiedzając trasę turystyczną poznamy też rozmaite fakty dotyczące powstania zarówno starego, przyfabrycznego osiedla, jak i nowych Plant.
W 1925 roku na mocy uchwały rady miejskiej przystąpiono do wytyczania i budowy nowych ulic, w tym ul. Narutowicza, która biegła od ul. Długiej (Traugutta) do ul. Starokrakowskiej (Limanowskiego). Była dwujezdniowa, z aleją spacerową pośrodku. Drugą wytyczono ul. Szeroką (Kościuszki) – łączyła fabrykę ze śródmieściem. Była asfaltowa, obsadzona po obu stronach dwoma rzędami lip. Trzecią ulicą, wykonaną w całości przez Fabrykę Broni, była Dowkontta, łącząca tereny fabryczne i osiedle mieszkaniowe z dworcem kolejowym. Po wytyczeniu ulic przystąpiono do budowy kolonii robotniczej, kolonii robotniczo-urzędniczej, domu majstrowskiego i dom urzędników. Osiedle zaplanowano jako założenie jednorodne stylistycznie, z elementami architektonicznymi domów, nawiązującymi do stylu renesansowego i barokowego. Występują tam boniowania w partii parteru, ślepe arkady i portyki, lizeny, szczyty zwieńczone sterczynami z kulami, proste opaski gzymsowe i kordonowe.
Po II wojnie światowej między istniejącym już osiedlem a śródmieściem znajdowały się niezabudowane obszary, na których planowano inwestycje jeszcze przed wybuchem wojny. W latach 1950-1955 powstało na tym terenie nowoczesne osiedle mieszkaniowe, tworzące wraz z przedwojennym osiedlem pracowniczym dzielnicę Planty. Wtedy właśnie zaczęto używać tej nazwy. Osiedle powstało według projektu opracowanego przez przedsiębiorstwo „Miastoprojekt” z Warszawy. Pewnie dlatego nawiązywało do podobnych osiedli powstających wówczas w odbudowywanej Warszawie, w takich dzielnicach jak Wola, Muranów, Żoliborz.
