Film miał swoją premierę podczas Sundance Film Festival w 2012 r., gdzie zdobył dwie nagrody, a także był nominowany do Głównej Nagrody Jury. W 2013 r. film zdobył Oscara dla najlepszego długometrażowego filmu dokumentalnego oraz nagrodę BAFTA w kategorii najlepszy film dokumentalny.
"Searching for Sugar Man", reżyseria i scenariusz: Malik Bendjelloul. Czas trwania: 86 min. Produkcja: Szwecja/Wlk. Brytania
Pod koniec lat 60. w jednym z barów w Detroit dwóch uznanych producentów muzycznych usłyszało nieznanego piosenkarza o wielkim talencie. Nagrali z nim album, licząc że z miejsca stanie się gwiazdą. Jednak płyta okazała się fiaskiem. Piosenkarz wkrótce zniknął bez śladu, jeśli nie liczyć plotki o jego przedziwnym samobójstwie podczas koncertu. Kilka lat później pirackie kopie jego płyty trafiły do podzielonej apartheidem Południowej Afryki. W ciągu dwóch dekad odniosły tam niewiarygodny sukces, bijąc rekordy sprzedaży Elvisa Presley'a i Rolling Stonesów, choć sam piosenkarz nigdy się o tym nie dowiedział. Dwaj południowoafrykańscy fani postanowili odkryć, co naprawdę stało się z ich idolem i bohaterem. Śledztwo zaprowadziło ich do prawdy bardziej niezwykłej, niż wszystkie mity krążące wokół artysty znanego jako Rodriguez. Ten film to opowieść o jego niezwykłych losach, a także o nadziei, inspiracji i potędze muzyki.
WYWIAD Z REŻYSEREM
Mieszkający w Sztokholmie Malik Bendjelloul przez 12 lat realizował filmy dokumentalne, najczęściej o muzykach. W 2001 wyreżyserował pierwszy w historii dokument o grupie Kraftwerk, pionierach muzyki elektronicznej z Niemiec. Pracował także nad serią o historii heavy metalu, a przy innych projektach współpracował z takimi artystami jak Björk, Sting, Elton John, Rod Stewart, Madonna, Mariah Carey, U2, czy Kylie Minogue. Jesienią 2011 Bendjelloul wyreżyserował koncertowy film z występu Prince'a. Zapraszamy na wywiad z nim na temat "Sugar Man".
Kiedy i w jakich okolicznościach po raz pierwszy trafiłeś na tę historię?
- W 2006 roku, po pięciu latach robienia w Szwecji telewizyjnych dokumentów, spędziłem pół roku podróżując po Afryce i Ameryce Południowej, szukając dobrych historii. W Cape Town spotkałem Stephena „Sugar” Segermana, który opowiedział mi o Rodriguezie. Odebrało mi mowę – w życiu nie słyszałem lepszej historii. To było ponad 5 lat temu i od tamtego czasu praktycznie każdego dnia pracowałem nad tym filmem.
Co czułeś, gdy pierwszy raz posłuchałeś muzyki Rodrigueza?
- Kiedy Stephen Segerman mi o nim opowiadał nigdy wcześniej nie słyszałem jego muzyki. A w tej historii zakochałem się tak bardzo, że nawet bałem się jej posłuchać – obawiałem się, że jest mała szansa, że ta muzyka będzie tak dobra, jak ta opowieść. Że rozczaruje mnie, a ja stracę zapał do pracy nad dokumentem. Zacząłem więc jej słuchać dopiero, gdy wróciłem do Europy. I nie wierzyłem własnym uszom – dosłownie. Myślałem, że mój stosunek do tej historii zaburzył trzeźwy osąd i postanowiłem puścić ją również innym, żeby zobaczyć, czy zareagują podobnie. A ich reakcje przekonały mnie – te piosenki były na tym samym poziomie, co najlepsze rzeczy Boba Dylana, a nawet The Beatles. Wielu nazywa muzykę Rodrigueza folkiem, ale ona ma tyle wspólnego z folkiem, co utwory wspomnianych The Beatles. To coś zupełnie innego. W jednych piosenkach słychać folk, w innych rocka, jeszcze inne są popowe albo bluesowe. Tak jak w przypadku każdego wielkiego artysty ciężko muzykę Rodrigueza kategoryzować, każdy utwór jest inny.
Poprzez historię Rodrigueza film portretuje często pomijany temat: lęk południowoafrykańskiego apartheidowego rządu przed białymi, liberalnymi Afrykanerami. Czy odkryłeś to podczas realizacji filmu?
- Apartheid był czymś co nieustająco pojawiało się w mediach, kiedy byłem młody. Ale od czasu kiedy władzę zdobył Mandela niewiele mówi się o tamtej erze. To niespotykane, że przez niemal 50 lat – aż do połowy lat 90. - istniał na świecie kraj, gdzie świetnie się miała ideologia bliźniaczo podobna do tej wyznawanej w hitlerowskiej Trzeciej Rzeszy. Mandela zastosował politykę pojednania – co wydaje mi się słuszną filozofią – ale myślę, że powinniśmy dowiedzieć się o tamtych czasach więcej. Nie słyszałem na przykład wcześniej o żadnym wywrotowym i liberalnym kontr ruchu wobec apartheidu. To wszystko było dla mnie zupełnie nowe. Apartheidowy reżim był skrajnie rasistowski, ale z kolei biali liberałowie byli prawdopodobnie bardziej antyrasistowscy niż biali liberałowie z Ameryki. Dla liberałów z Południowej Afryki nie stanowiło żadnego problemu, że piosenkarz miał hiszpańsko brzmiące nazwisko i takiż wygląd. W Ameryce, w tym samym czasie, jeśli nazywałeś się Rodriguez to powinieneś grać jak Mariachi. Rodriguez był więc sporym wyzwaniem dla białej rockowej sceny – Lou Reedów i Bobów Dylanów tego świata – którzy stanowili w Ameryce i Europie swoisty ekskluzywny klub. W Cape Town zrobiłem kilka sond ulicznych – przynajmniej co druga osoba wiedziała, kto to Rodriguez, bez względu na wiek i płeć
Co było największym wyzwaniem podczas realizacji tego filmu?
- Najtrudniejsze było przekonanie właściwych osób, żeby uwierzyły w ten projekt. Wydawało mi się oczywiste, że ta historia jest dobra – chociaż niejednemu scenarzyście pewnie wydałaby się przesadzona i zbyt nieprawdopodobna, by być prawdziwą. Myślałem, że fakt, że to naprawdę się wydarzyło – i sposób w jaki się wydarzyło – będzie wystarczający, by zainteresować inwestorów. Ale, jak się okazało, historia ciekawiła wszystkich oprócz inwestorów. Może dlatego, że był to mój pierwszy film. Ciągle trzymam w skrzynce maila od znanego biznesmena finansującego produkcje filmowe, któremu posłałem film, gdy był w 90% skończony. Napisał mi, że nie wyobraża sobie pełnometrażowego filmu o takim temacie i to powinien być godzinny telewizyjny dokument. W związku z tym nie przekaże mi żadnych funduszy. Byłem zdruzgotany, wydawało mi się, że bez tych pieniędzy wszystko przepadło i będę musiał zrezygnować z marzeń o tym filmie. Od trzech lat nie dostawałem pensji i musiałem w końcu znaleźć sobie normalną pracę. Ale jednocześnie czułem, że wielką stratą będzie nie dokończenie tej produkcji. Musiałem tylko znaleźć pieniądze na montażystę, kompozytora i animatora, czyli drogie elementy składowe konieczne do skończenia filmu. I właśnie wtedy postanowiłem pewnego dnia sprawdzić, co uda mi się zrobić samemu. Zacząłem pracę nad animacjami. Przez miesiąc rysowałem kredą po kuchennym stole u siebie w domu. Nie rysowałem nigdy wcześniej, ale uznałem, że moje wysiłki wystarczą za coś w rodzaju szkiców i oszczędzą pracy prawdziwemu animatorowi, kiedy już znajdę na niego fundusze. Podobnie zrobiłem z muzyką. Za 500$ kupiłem program, dzięki któremu skomponowałem coś, co miało być zalążkiem prawdziwej filmowej muzyki. No i zmontowałem film najlepiej jak potrafiłem na Final Cut. I wtedy los się odwrócił. Udało mi się skontaktować z producentami Simonem Chinnem i Johnem Battsekiem i pokazać im nad czym pracowałem. A oni pokochali film. Bardzo mi pomogli i mieli masę bardzo kreatywnych rozwiązań. Kiedy zapytałem ich, kto powinien dokończyć montaż, animację i muzykę, zaskoczyli mnie mówiąc, że to wszystko już w filmie jest. Niespodziewanie dla mnie samego okazało się, że film jest gotowy. W końcu udało się go skończyć.
Co o nim myślisz teraz? Czy jest taki, jak sobie wyobrażałeś, kiedy zaczynałeś pracę?
- Kiedy po raz pierwszy o nim pomyślałem, założyłem, że będzie to półgodzinny telewizyjny dokument, czyli coś nad czym pracowałem w Szwecji. Ale zakochałem się w tej historii do tego stopnia, że nie mogłem przestać nad nią pracować. Wcześniej nie poświęciłem żadnemu projektowi więcej niż miesiąc, a nad tym filmem – policzyłem to w zeszłym tygodniu – pracowałem ponad 1000 dni. Po pierwszych sześciu miesiącach miałem 80% materiału gotowe, te pozostałe 20% procent zajęło mi ostatnie trzy lata. Kiedy pojawili się Simon i John sytuacja diametralnie się zmieniła. To wyjątkowo mądrzy, efektywni i utalentowani producenci. Szczerze mówiąc, warto było poświęcić dodatkowy rok na przekonanie ich do projektu. A ciężko jest to zrobić debiutującemu reżyserowi. Kiedy po raz pierwszy zadzwoniłem do Simona udało mi się skontaktować tylko z jego sekretarką. Poprosiłem o zaledwie trzy minuty rozmowy i obiecałem, że w ich trakcie opowiem mu historię tak dobrą, jak ta z „Człowieka na linie”.
Czego nauczyłeś się robiąc ten film?- Tego, że możliwe jest życie na własnych warunkach. Nawet jeśli oznacza to wielkie poświęcenia, to jest to twoje życie i będziesz żałował jeśli nie spróbujesz. Rodriguez nie chciał się w żaden sposób sformatować, by gdzieś lepiej pasować. Mówił to, co myślał. Chciał, by to ludzie przyjęli i zaakceptowali jego muzykę i etos, a nie żeby one dostosowały się do nich. Wydaje mi się, że to coś co powinno być nauką dla nas wszystkich. Może i przykrawanie naszych marzeń, dostosowanie ich do oczekiwań świata przyniesie więcej pieniędzy, czy sukcesów, ale to nie jest
właściwa droga! Rodriguez powtarzał często porzekadło „nie bierz cukierków od nieznajomych”. Można spokojnie to przełożyć na robienie filmów. Filmowcy mogą iść do filmowych instytutów po finansowe wsparcie i myśleć, że ich problemy zostały rozwiązane, ale często trzeba coś poświęcić. Może dostaniesz pieniądze, ale przez rok, który na nie czekałeś, stracisz inspirację i pasję. Jeśli chcesz pozostać wierny sobie musisz trzymać się własnych reguł – wykorzystuj tylko swoje pieniądze, a jeśli nie masz ich za dużo zrób po prostu tani film. Dzisiaj, dzięki taniej cyfrowej technologii, jest to dużo łatwiejsze. Jeśli ten film okaże się dobry może uda ci się go sprzedać i za zyski sfinansować następny film. Czasy się zmieniły – robienie filmów już nie jest drogie. Moja operatorka Camilla Skagerstrom zdobyła w zeszłym roku specjalną nagrodę jury w Cannes za krótkometrażowy film, który zrobiła za odłożone przez siebie 3000$. I nie szła na żadne kompromisy. Jeśli chcesz zrobić film, to musi być twój film, zrobiony na twoich zasadach i z energią płynącą z być może błędnego przekonania, że wszystko jest możliwe i wszystkie twoje marzenia mogą się spełnić. Nie czekaj na pieniądze, aż stracisz zapał – po prostu rób. W ten właśnie sposób Rodriguez w końcu znalazł swoją publiczność – pozostał wierny swoim ideałom. Do tego stopnia, że wydawało się, że wręcz świadomie ukrywa swoje talenty i unika sukcesu. Ale okazało się, że jest wręcz przeciwnie. Jego kreatywność nie poddawana była żadnym kompromisom i przez to była bez skazy. Myślę, że to coś, co każdy artysta musi dokładnie przemyśleć. Prawdziwym skarbem jest własna integralność, godność, pasja. Chrońcie je za wszelką cenę.
